Grauwe flats

Vraag aan een aantal mensen: Wat  is het eerste dat in je opkomt als je aan Oekraïne denkt ? De meeste mensen zeggen dan : ‘Grauwe gebouwen, koud en grijs.’ Voor een gedeelte klopt dat ook. Er zijn inderdaad veel grijze, grouwe flats uit de Sovjettijd. Van die flats, gebouwd in een U-vorm met veel kleine raampjes en waar al tijden geen likje verf meer is gebruikt. Toen ik de eerste keer in Oekraïne was geweest en bij thuiskomst de foto’s aan mijn neefje van zes liet zien, was zijn vraag: ’Is het daar oorlog ofzo?’  Voor veel mensen die Oekraïne als toerist bezoeken, blijft dit beeld natuurlijk ook zo. Want de meeste buitenlanders komen nooit achter de voordeur. En dat is jammer want de Oekraïners zijn zeer gastvrij en hun flatjes zijn klein maar warm.

De hoofdentree van zo’n flat is eigenlijk nooit aantrekkelijk. Een roestige, ijzeren deur die half open staat en dan een donker gat. Een kale betonnen hal met een trap en een grote rij met brievenbussen.  Laat even het beeld los van onze gemeenschappelijke hallen in flats. Dus geen tegels tegen de muur, een aankondigingbord over de huisregels en een verwijsbordje met nummers. Nee, zelfs geen lamp die schijnt. Dus het is zoeken in het schemerdonker waar je naar toe moet. Een intercom om te bellen naar boven? Ja, er hangt wel vaak een soort van telefoon maar die doet het waarschijnlijk al twintig jaar niet meer. Bij de trap zie je ook een soort liftdeur. Nou dat is handig, als je naar de achtste verdieping moet. En de deur gaat inderdaad ook open als je op het knopje drukt. Je ziet een lift zo groot als een kast waar ongeveer drie mensen, heel knus tegen elkaar aan, in passen. En je drukt op het knopje met nummer acht erop. Nou vergeet het maar want de lift komt niet in beweging. Later hoor ik dat de lift alleen omhoog gaat als je een soort pasje in een gleuf stopt. Er wordt dan iedere keer dat je omhoog gaat een rit van je tegoed afgeschreven. Bijna alle flats hebben liften waar je dus voor moet betalen om er gebruik van te maken. Ik had in het begin nog nooit van zo’n liftkaart gehoord, laat staan dat ik er een bij me had. Dus toch maar met de trap naar boven.

Op weg naar boven zie je voor iedere deur een keur aan spullen staan. Kastjes, bloempotten, schoenen, van alles wat maar niet in de flat past. Want ja, ze hebben allemaal hetzelfde formaat. Een huiskamer met een soort nis waar een twijfelaarbed in past, een halletje dat naar de keuken loopt en een klein badkamertje. Ik schat in totaal zo’n 30 m2. Het is dus niet zo raar dat veel Oekraïense stellen maar een kind hebben.  Want dat kind slaapt dan ook in de huiskamer bij de ouders of op de bank in de keuken.  Moet je voorstellen hoe gezellig het wordt als je twee kinderen hebt! Ik ken een Oekraïens stel, allebei arts en zij hebben wel een extra kamer waar hun twee zonen samen slapen. Maar de doorsnee-families hebben dus maar een kamer in hun flat. Vaak zijn de muren bekleed met behang of wandtapijten. Veel bruine kleuren en houten meubels.

Door de warmte binnen vergeet je wat

voor grauwe flats het aan de buitenkant zijn

Mijn Russische lerares Tanja woont ook in zo’n flat en toen ik haar leerde kennen, woonde haar moeder nog bij haar. Haar moeder was toen ongeveer 65 jaar oud en sliep op de bank in de keuken. Overdag ging haar moeder werken. Ze werkte in een krantenkiosk, dichtbij de flat. Voor zes dagen in de week werken, ontving zij 35 euro per maand. In de winter, bij een temperatuur van  -20 gr zat haar moeder dan in dat houten huisje met glazen ramen met haar jas aan en haar muts op. Ze had een kacheltje onder haar voeten staan om nog enigszins warm te blijven en verkocht kranten, tijdschriften, kaarten met heiligen erop en liftkaarten.  Met een houten telraam voor haar neus, rekende ze uit wat de klant moest betalen. Ze maakte vaak lange dagen. Moest 10 uur achter elkaar werken, wisselend van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat.

Een paar uur per dag kreeg ik les van Tanja en leerde ik haar ook beter Engels spreken. We zaten dan in de huiskamer aan een tafel. Maar in de pauze of na afloop van de les kwam het hoogtepunt; we gingen in de keuken zitten voor een kop thee of om iets te eten. Gezellig in die kleine keuken op de bank, aan de tafel en Tanja die aan het rommelen is achter het fornuis en het aanrecht. Je krijgt nooit alleen maar een kop thee. Nee, daar horen koekjes en Confetti (snoepjes) bij. De Oekraïners zijn namelijk echte zoetekauwen. Ook doen ze erg veel suiker in hun thee. Toen ik vertelde dat ik geen suiker in mijn thee wilde, keek ze me maar raar aan. Naast thee werd er ook vaak gekookt en door mij dus geproefd. Tanja had bijvoorbeeld  speciale aardappels gekocht die ik moest proeven. Maar omdat je aardappels nooit alleen kan eten, maakte ze er ook een salade bij. Tijdens het koken overhoorde ze mijn Russische huiswerk of leerde me nieuwe woordjes van voorwerpen in de keuken.

In haar badkamer had je uiteraard een bad en een toilet. Maar doorspoelen ging met de hand met een emmertje water. Dat water dat wij zo vanzelfsprekend uit de kraan zien stromen, dat is daar niet altijd het geval. In bijna alle flats was er tussen middernacht en vijf uur ’s ochtends geen stromend water. Ik vroeg dan ook aan Tanja waarom dat zo was. ‘ Waarschijnlijk omdat het goedkoper is om het zo te doen.’  En daar legde ze zich dan bij neer. Ik heb haar ook gevraagd waarom de buitenkant van de flat nooit werd geverfd en vertelde over de Verenigingen van Eigenaren die wij in Nederland vaak in flats hebben.  Ze zuchtte en vertelde dat er wel een soort organisatie is die verantwoordelijk is voor het onderhoud van de flat en dat ze daarvoor ook een klein bedrag betalen, maar dat er eigenlijk nooit iets wordt gedaan. Lang geleden had ze wel eens een brief geschreven maar daar nooit meer iets op gehoord. ‘ Dat soort dingen gebeuren niet hier.’zei ze berustend.

De verwarming in de flats wordt ook centraal geregeld en dat betekent dat het altijd erg warm is. Behalve dichtbij de kozijnen, daar tocht het nogal. Als je binnenkomt bij een Oekraïens gezin doe je altijd je schoenen uit. Die zet je naast de deur. Iedereen draagt pantoffels (Tapaski) in huis. En voor gasten hebben ze altijd een extra paar pantoffels in huis. Dus geen nood, koude voeten zal je op bezoek bij een Oekraïner niet krijgen.

Ik ben regelmatig met Tanja mee gegaan naar verjaardagen van haar familie of op bezoek bij vrienden. Wat een gastvrije mensen zijn het allemaal. Altijd krijg je te eten en te drinken en zijn ze geïnteresseerd in jouw verhalen en ook vooral wat je van Oekraïne vindt. De warmte die je vindt achter de voordeur, zorgt ervoor dat je vergeet wat voor grauwe flats het aan de buitenkant zijn.